Czy pompy ciepła sprawdzą się w starych budynkach? To pytanie zadają sobie właściciele starszych domów, którzy chcieliby zmodernizować system ogrzewania. Oto pięć faktów, które warto znać, zanim podejmiesz decyzję o instalacji pompy ciepła w istniejącym budynku.
Producenci pomp ciepła od dawna oferują rozwiązania zapewniające wysoką efektywność tych urządzeń we wcześniej wybudowanych domach. Dowodem są obszerne badania terenowe prowadzone m.in. przez Instytut Fraunhofera ISE w Niemczech, które potwierdzają, że pompy ciepła działają niezawodnie jako źródło ogrzewania również w istniejących budynkach jednorodzinnych. Istotną kwestią do rozważenia nie jest zatem zastosowanie instalacji jako takiej, a raczej dostosowanie jej do indywidualnych potrzeb oraz warunków klimatycznych.
Pompę ciepła można zainstalować w nawet ponad 100-letnim domu. Pozwala to korzystać z wielu walorów nowoczesnego źródła ogrzewania. Nie jest przy tym wymagany generalny remont budynku, ale zaleca się przynajmniej cześciową termomodernizację budynku.
Fakt 1. W starych budynkach można z powodzeniem instalować pompy ciepła.
Skuteczność pomp ciepła w ogrzewaniu starszych budynków sprawdził m.in. Instytut Fraunhofera ISE. Badania monitoringowe przeprowadził na ponad 300 instalacjach pomp ciepła powietrznych i gruntowych, wykonanych w ostatnich 20 latach. Budynki w ten sposób ogrzewane miały od 15 do 150 lat. Okazało się, że pompy ciepła pracowały efektywnie nie tylko w systemach z ogrzewaniem płaszczyznowym (podłogowym, ściennym lub sufitowym), ale także z tradycyjnymi grzejnikami oraz w systemach mieszanych (ogrzewanie płaszczyznowe i grzejniki).
Potwierdzają to również liczne przykłady inwestycji w Polsce – wiele tych domów ma po kilkadziesiąt lat, pompy ciepła bardzo dobrze się w nich sprawdzają.
Fakt 2. Domy nie muszą być gruntownie remontowane, aby zainstalować pompę ciepła.
Stare domy bardzo często nie spełniają obecnych norm dotyczących termoizolacji. Jednak nie zawsze przy okazji montażu pompy ciepła można je poddać kompleksowej termomodernizacji. Tym niemniej, w wielu przypadkach nawet pojedyncze działania w ograniczonym zakresie przynoszą wyraźne efekty, zmniejszając zapotrzebowanie domu na ciepło czy usprawniając funkcjonowanie systemu ogrzewania.
Oczywiście, im lepiej budynek jest ocieplony, tym mniejsze są straty ciepła, a ogrzewanie za pomocą pompy ciepła bardziej efektywne. Urządzenie może być jednak skuteczne również w budynkach, w których termoizolacja nie spełnia najnowszych wymogów.
Fakt 3. Stara instalacja nie jest przeszkodą w montażu pompy ciepła.
W starych budynkach instalacje służące do ogrzewania pomieszczeń i wody użytkowej zwykle mają po kilkadziesiąt lat. Ich wymiana oraz remont pomieszczeń często nie są potrzebne, aby zainstalować pompę ciepła. Urządzenie może współpracować z istniejącą instalacją. Warunkiem jest fachowa, rzetelna ocena stanu technicznego instalacji (i ewentualnie wymiana skorodowanych elementów), oczyszczenie jej ze złogów, zadbanie o dobrą izolację termiczną rur, a także zamontowanie magnetoodmulacza, który skutecznie ochroni pompy obiegowe w pompie ciepła.
Wymiana grzejników także nie jest być konieczna. Bardzo często stare systemy grzewcze, a zwłaszcza grzejniki, są przewymiarowane. Daje to możliwość obniżenia temperatury zasilania przy wymianie ogrzewania na pompę ciepła bez zwiększania powierzchni grzewczej – stare grzejniki mogą okazać się wystarczające do zapewnienia komfortu cieplnego mieszkańców. Oczywiście, nic nie stoi na przeszkodzie, aby w kolejnych latach stopniowo wymieniać je na tzw. grzejniki niskotemperaturowe, które jeszcze lepiej wykorzystują możliwości pompy ciepła.
Wstępną ocenę, czy stary system grzewczy jest odpowiedni do integracji z pompą ciepła, można wykonać we własnym zakresie. Jednym z podstawowych testów jest ograniczenie temperatury pracy istniejącego kotła grzewczego do 50–55°C przez całą zimę. Jeśli nie wystąpią problemy z utrzymaniem odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach, to znaczy, że układ grzewczy może być efektywnie zintegrowany z pompą ciepła.
Przed montażem pompy ciepła trzeba też sprawdzić istniejącą instalację elektryczną oraz wielkość mocy przyłączeniowej budynku. Informacja na temat mocy będzie widniała w umowie z zakładem energetycznym. Warto skonsultować się w tej sprawie z instalatorem i elektrykiem. Specjaliści ocenią, jakich ewentualnie zmian będzie wymagać instalacja elektryczna w budynku oraz czy dostępna moc przyłączeniowa jest wystarczająca dla wybranego modelu pompy ciepła.
Fakt 4. Receptą na sukces jest rozsądne planowanie – zacznij od audytu.
Prawidłowo dobrana pompa ciepła zapewni komfortową temperaturę w domu niezależnie od tego, czy jest nowy, czy starszy (o gorszej izolacyjności i z tradycyjnymi grzejnikami). Trzeba jednak pamiętać, że pompy ciepła z zasady nie sprawdzą się w tzw. „wampirach energetycznych” – najpierw należy ograniczyć w nich strat ciepła przez odpowiednio dobrane działania termomodernizacyjne. W starszych budynkach o przeciętnym standardzie energetycznym pewne dodatkowe zabiegi również mogą być zalecane. Ich właściwy kierunek wskaże audyt energetyczny. Dostarczy on również dokładnych danych umożliwiających optymalny dobór pompy ciepła (jej mocy czy rodzaju).
Generalnie, im lepszą izolację cieplną będzie mieć budynek, tym wyższy będzie jego standard energetyczny i mniejsze zapotrzebowanie na energię do ogrzewania. Dzięki termomodernizacji, nawet w starszych budynkach, wykorzystanie nowoczesnego źródła energii, jakim jest pompa ciepła, bedzie efektywne. Korzyścią wynikającą z działań termomodernizacyjnych jest też możliwość doboru pompy ciepła o mniejszej mocy, zwykle tańszej w zakupie i eksploatacji, a także zapewnienie urządzeniu lepszych warunków pracy.
Warto wiedzieć, że od stycznia 2025 r. warunkiem koniecznym uzyskania dofinansowania w programie „Czyste Powietrze” do wymiany urządzenia grzewczego będzie równoczesne wykonanie termomodernizacji budynku zgodnie z zaleceniami audytu energetycznego. W ten sposób cała inwestycja przyniesie skumulowane korzyści. Pamiętajmy również, że wykonanie termomodernizacji budynku w wymaganym zakresie przed montażem pompy ciepła, nie zamyka nam drogi do podjęcia w przyszłości dalszych działań służących ograniczeniu strat ciepła czy bardziej efektywnemu wykorzystaniu energii w budynku (np. montaż wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła, zastosowanie systemu zarządzania energią).
Fakt 5. Pompy ciepła mogą zapewnić odpowiednią temperaturę w starym domu z akceptowalną efektywnością.
Efektywność pomp ciepła wyznaczana jest najpierw w laboratoriach (dla ściśle określonych warunków pracy). W ten sposób wyliczane są tzw. chwilowe współczynniki efektywności COP (Coefficient of Performance). Dzięki nim możliwe jest porównanie różnych modeli pomp ciepła, a także obliczenie tzw. sezonowych współczynników efektywności SCOP (Seasonal Coefficient of Performance). Współczynnik SCOP określa średnią efektywność pompy ciepła w ciągu całego sezonu grzewczego lub roku, uwzględniając zmieniające się warunki zewnętrzne. Im jest wyższy, tym wyższa efektywność ogrzewania pompą ciepła i niższe koszty jej eksploatacji w porównaniu z tradycyjnymi systemami ogrzewania. Jeśli np. SCOP pompy ciepła wynosi 4, oznacza to, że średnio w ciągu całego sezonu grzewczego za każdą pobraną 1 kWh energii elektrycznej dostarcza ona do układu grzewczego 4 kWh energii w formie ciepła. Taką wartość SCOP może uzyskiwać np. pompa ciepła typu powietrze-woda w nowych budynkach z ogrzewaniem płaszczyznowym.
A jak to wygląda w starszych budynkach? Obszerne badania monitoringowe pomp ciepła zainstalowanych w starszych budynkach, przeprowadzone przez Instytut Fraunhofera ISE, po analizie pracy 266 pomp ciepła wykazały, że ze 100% energii elektrycznej w przypadku pomp ciepła typu powietrze-woda uzyskano średnio 292% energii cieplnej, zaś w przypadku gruntowych pomp ciepła – 382%. Odpowiada to wartościom sezonowej efektywności badanych pomp ciepła na poziomach 2,9 dla powietrznych pomp ciepła oraz 3,8 dla gruntowych pomp ciepła. Wyniki były więc zaskakująco korzystne, biorąc pod uwagę, że w wielu z badanych budynków nie przeprowadzono większych działań termomodernizacyjnych.
Źródło: PORT PC, kampania Pompuj ciepło z głową
