Jesteśmy w momencie, w którym spoglądamy wstecz na ostatnie dwadzieścia lat obecności Polski w Unii Europejskiej. Widzimy, ile się zmieniło przez ten czas i podsumowujemy to, co osiągnęliśmy. Wyznaczamy też nowe cele. Zdajemy sobie także sprawę z nowych wyzwań, takich jak zmiany klimatu, które mają coraz większy wpływ na nasze zdrowie, bezpieczeństwo i jakość życia. Powinniśmy wspólnie i odpowiedzialnie podjąć działania, które pozwolą ograniczać emisje gazów cieplarnianych powodowane przez człowieka. To właśnie one przyczyniają się do zmian klimatycznych i częstszego występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych. Na ochronę klimatu przeznaczane są teraz duże nakłady finansowe z Funduszy Europejskich, między innymi na inwestycje podnoszące efektywność energetyczną budynków.
Oszczędzanie energii w warunkach zmian klimatu
Efektywność energetyczna oznacza, że lepiej, czyli bardziej efektywnie wykorzystujemy energię elektryczną lub cieplną, służącą do ogrzewania domu. W praktyce, używamy więc sprzętów, które pobierają mniej prądu a do ogrzewania domu zamiast węgla, drewna czy gazu wykorzystujemy odnawialne źródła energii. Oszczędzając energię, emitujemy mniej gazów cieplarnianych.
Jednym ze sposobów na oszczędzanie energii jest termomodernizacja, która pomaga zmniejszyć zapotrzebowanie na energię cieplną w budynku. Może przyczynić się także do redukcji zużycia energii elektrycznej. Oszczędzić energię w naszych domach możemy po wykonaniu takich prac jak izolacja termiczna ścian i dachów, ocieplanie poddaszy, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, montaż wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła, a także modernizacja systemu grzewczego. Wielu z nas może skorzystać na sfinansowaniu rozwiązań oszczędzających energię. Stare kotły na paliwo stałe, jak węgiel czy drewno, a nawet ogrzewanie gazowe, dobrze jest zamienić na ogrzewanie elektryczne, a więc założyć grzejniki konwekcyjne, piece akumulacyjne, czy kotły elektryczne, skorzystać z ogrzewania podłogowego albo zainstalować pompę ciepła. Duże znaczenie ekologiczne oraz gospodarcze zyskują odnawialne źródła energii słonecznej – panele fotowoltaiczne, kolektory słoneczne. Dobrym rozwiązaniem zarówno dla gospodarstw domowych, jak i dla przedsiębiorców, jest podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej. Zapewnia ono też większą stabilność dostaw energii. W efekcie płacimy po prostu niższe rachunki za ogrzewanie. Można powiedzieć, że najtańszą energią jest ta oszczędzona, a najdroższą – ta, której zabrakło.
Mniej zużytej energii oznacza mniej emisji dwutlenku węgla do atmosfery. A to sprzyja walce ze zmianami klimatu. Problem jest niebagatelny, bowiem to właśnie gazy cieplarnianie zatrzymują ciepło w atmosferze, prowadząc do stopniowego wzrostu temperatury na Ziemi. Wymiana przestarzałych kotłów na paliwo stałe, tzw. kopciuchów, na rozwiązania wykorzystujące zieloną energię pozwala ograniczać szkodliwą emisję.
Zanieczyszczenia powietrza z ogrzewania budynków kopciuchami, podobnie jak emisje przemysłowe, wpływają nie tylko na klimat, ale również bezpośrednio na zdrowie i życie ludzi. Szacuje się, że 48 tys. osób umiera rocznie z powodu smogu w Polsce. Spójrzmy jeszcze na garść innych statystyk. Według danych z ostatniego Narodowego Spisu Powszechnego – 70% domów jednorodzinnych w Polsce nie spełnia standardów efektywności energetycznej, a 30% nie ma w ogóle izolacji. W strukturze zużycia energii w gospodarstwach domowych największe znaczenie mają paliwa stałe, głównie węgiel kamienny (co jest wyjątkiem w Unii Europejskiej) i drewno opałowe. Były one najczęściej wykorzystywane do ogrzewania pomieszczeń (przez 33% gospodarstw domowych), oprócz ciepła z sieci (52%), które dominuje przede wszystkim w dużych miastach. Domy jednorodzinne w Polsce wciąż zużywają duże ilości węgla spalanego w kotłach. Po kompleksowej modernizacji koszty i zużycie paliw stałych mogą spaść kilkukrotnie albo do zera (zależnie od przyjętej technologii). Dodatkowo w przypadku wymiany „kopciucha na ekologiczne źródło”, zyskujemy czystą energię. Termomodernizacja opłaca się zatem w różnych wymiarach.
Polityka klimatyczna Unii Europejskiej mocno akcentuje potrzebę zwiększania efektywności energetycznej budynków, szczególnie mieszkalnych. Zgodnie z Dyrektywą w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD), Polska jest zobowiązana do wdrażania norm i przepisów w tym zakresie. Wtórują jej krajowe strategie, w tym Polityka Ekologiczna Państwa, Polityka Energetyczna Polski do 2040 r. czy też Długoterminowa strategia renowacji budynków. Dołożył się do tego Europejski Zielony Ład, przyjęty w 2019 roku jako strategia zawierająca zestaw rekomendacji dla stanowionego prawa. Zakłada on, że Unia Europejska stanie się neutralna dla klimatu do roku 2050.
Aby sprostać tym celom, potrzebne są ogromne nakłady finansowe. W praktyce termomodernizację w Polsce wspierają środki, którymi dysponuje Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Instytucje te organizują konkursy na projekty z wykorzystaniem również Funduszy Europejskich w programach ogólnokrajowych. W przypadku Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 beneficjenci mogą już pochwalić się wymiernymi efektami. Jego następcą, w obecnej perspektywie finansowej jest program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027.
Zwróćmy także uwagę na program TERMO Banku Gospodarstwa Krajowego, wspófinansowany ze środków Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności, z kilkoma dostępnymi zakresami wsparcia (premia i grant termomodernizacyjny, premia remontowa, grant OZE, premia kompensacyjna i inne). Warto nadmienić, że wsparcie finansowe jest również dostępne w programach regionalnych, gdzie funduszami dysponują urzędy marszałkowskie. W szczególności obowiązkowa staje się wymiana kopciuchów w określonych ramach czasowych wynikających z Polityki Energetycznej Polski do 2040 r. i uchwał antysmogowych samorządów.
Osiągnięcia w termomodernizacji w Polsce
Wiele projektów termomodernizacji uzyskało unijne wsparcie z Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. Podpisano 459 umów na modernizację energetyczną budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej, dla których dofinansowanie z Funduszy Europejskich wyniosło ponad 2,69 mld zł.
Przykładem udanego i szerokiego działania termomodernizacji jest kompleksowa modernizacja energetyczna wybranych państwowych placówek szkolnictwa artystycznego. Projekt, realizowany w latach 2016-2023, był największym tego typu przedsięwzięciem. Jego unikalność wynika ze skali. Projekt objął 139 szkół (187 budynków), głównie szkół muzycznych, ale też plastycznych, szkołę baletową, bursy – ogółem 60% placówek szkolnictwa artystycznego. Przedsięwzięcie rozpoczęło się jeszcze w poprzedniej perspektywie finansowej w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 i stanowiło etap przygotowawczy. Koszt całkowity projektu wyniósł 605 mln złotych, z czego dofinansowanie ze środków UE z Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 stanowiło 439 mln złotych.
Innym przykładem wartym uwagi jest instalacja zintegrowanego systemu zarządzania energią na Uniwersytecie Opolskim. W kompleksie budynków administracyjno-dydaktycznych przeprowadzono głęboką, kompleksową modernizację energetyczną, uzupełnioną o system monitorowania i zarządzania energią. Uzyskane efekty są wielorakie: poprawa jakości powietrza, ograniczenie niskiej emisji, poprawa stanu środowiska w skali lokalnej dzięki ograniczeniu emisji zanieczyszczeń szczególnie szkodliwych dla jakości życia ludzi. Technologię odnawialnych źródeł wykorzystano do produkcji energii na potrzeby budynków oraz do celów demonstracyjnych i edukacyjnych. Dzięki projektowi znacznie ograniczono koszty eksploatacyjne budynków. Cała inwestycja kosztowała 3,5 mln złotych (w tym 2,7 mln złotych dofinansowania UE).
Trzeci element wsparcia, który oferował Program Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, obok termomodernizacji budynków mieszkalnych oraz użyteczności publicznej, dotyczył efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach. Ze wsparcia unijnego skorzystały duże przedsiębiorstwa lub podmioty – dostawcy usług energetycznych działający na rzecz dużych przedsiębiorstw. Beneficjenci mogli przeprowadzić zmiany technologiczne w obiektach, instalacjach i urządzeniach, np. przebudować linie produkcyjne, by były bardziej efektywne energetycznie, przeprowadzić kompleksową modernizację energetyczną budynków, zastosować technologie efektywne energetycznie (urządzenia i instalacje, oświetlenie, linie produkcyjne), zbudować lub przebudować lokalne źródła ciepła (w tym wymienić je na instalacje OZE), zastosować technologie odzysku energii i wykorzystania energii ciepła odpadowego. Integralną częścią większości projektów było wprowadzenie inteligentnych systemów zarządzania energią w przedsiębiorstwie.
Dalsze działania
Następcą Programu Infrastruktura i Środowisko jest program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 (FEnIKS). Program wspiera między innymi działania z zakresu poprawy efektywności energetycznej budynków i przedsiębiorstw. Wsparcie trafia zarówno do indywidualnych mieszkańców miast i wsi, sektora usług publicznych, jak i firm prywatnych.
Na zwiększanie efektywności energetycznej w różnych rodzajach budynków, instalacje OZE (w tym do produkcji biometanu) oraz infrastrukturę ciepłowniczą, elektroenergetyczną i gazową, przewidziano dwa razy więcej środków niż w poprzedniej perspektywie finansowej – 6,08 mld euro (ok. 29 mld zł).
Dofinansowanie unijne można uzyskać na:
- zwiększenie efektywności energetycznej budynków mieszkalnych (w tym wsparcie dla Programu „Czyste Powietrze”) i budynków publicznych,
- poprawę efektywności energetycznej w przedsiębiorstwach,
- budowę/modernizację systemów ciepłowniczych i chłodniczych (sieci) wraz z magazynami ciepła,
- wymianę nieefektywnych źródeł ciepła opartych na paliwach stałych na źródła odnawialne,
- inwestycje w źródła systemowe celem transformacji w kierunku niskoemisyjnym,
- wdrażanie działań zawartych w strategiach niskoemisyjnych,
- promocję, doradztwo, podnoszenie świadomości i wiedzy mieszkańców, przedsiębiorców i władz lokalnych w zakresie efektywności energetycznej i wykorzystania OZE.
Zwróćmy szczególnie uwagę na przewidziany wkład w dalszą realizację Programu Priorytetowego „Czyste Powietrze”. Jego celem jest poprawa jakości powietrza oraz zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych poprzez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej jednorodzinnych budynków mieszkalnych. Najkrócej mówiąc, celem jest walka ze smogiem. Wsparcie może dotyczyć samej wymiany starych i nieefektywnych pieców na nowoczesne źródła ciepła oraz przedsięwzięć łączących różne formy termomodernizacji. Dla Programu „Czyste Powietrze” z programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko zaplanowano środki UE w kwocie 1,8 mld euro.
Źródło: bankier.pl, 2024-06-06
